Zapewnienie efektywnego systemu osłony kraju przed nadzwyczajnymi zagrożeniami jest szczególnie istotne z uwagi na rosnącą liczbę tego typu zdarzeń oraz coraz większą skalę skutków zarówno ekonomicznych, jak i społecznych, które one wywołują. Kwestią coraz bardziej istotną staje się poprawa skuteczności zarządzania ryzykiem powodziowym.

Tło projektu

Dotychczasowe działania polegające na budowie coraz bardziej skomplikowanych i coraz droższych systemów technicznego zabezpieczenia przed powodzią nie przynoszą efektów. Zaś budowa nowych zabezpieczeń (np. obwałowań) zwiększa ryzyko strat, gdyż często bardzo intensywnie zagospodarowuje się obszary chronione tym zabezpieczeniem, a tymczasem jego ewentualna awaria, powoduje, że dotąd chronione obszary podlegają zalaniu, co generuje olbrzymie straty. Dlatego właśnie tak ważne jest wyselekcjonowanie obszarów zagrożonych powodzią. Pozwoli to w miarę potrzeb na podjęcie świadomych decyzji odnośnie lokalizacji inwestycji.

Dodatkowym problemem jest fakt, że istniejące w Polsce systemy informatyczne wykorzystywane do osłony ludności i gospodarki, są rozproszone i niejednolite, oparte na różnych rozwiązaniach technicznych oraz posługujące się różnymi danymi (bazami danych). Nie daje to wystarczającej gwarancji skutecznego powiadamiania i ostrzegania ludności oraz instytucji o zagrożeniach. Brakuje rozwiązania systemowego, które jest niezbędne do zapewnienia sprawnego funkcjonowania zarządzania kryzysowego w Polsce.

W odpowiedzi na istniejące problemy pojawiła się inicjatywa mająca na celu konsolidację informacji o zagrożeniach i umieszczenie ich w profesjonalnym systemie informatycznym, wykorzystującym zintegrowaną bazę danych oraz nowoczesny moduł rozpowszechniania informacji do końcowych użytkowników, zapewniając dostęp zarówno dla administracji, jak i indywidualnego obywatela. Informatyczny System Osłony Kraju przed nadzwyczajnymi zagrożeniami ma się przyczynić do rozwiązania bądź zminimalizowania szeregu problemów związanych z zagadnieniem zarządzania kryzysowego w Polsce, ze szczególnym ukierunkowaniem na zagrożenia powodziowe.

Mając na uwadze skalę strat powodowanych przez katastrofy naturalne w Polsce (każdego roku z rezerwy celowej budżetu państwa na usuwanie skutków klęsk żywiołowych wydatkowane są wielomilionowe kwoty. Dla przykładu powódź w 1997 spowodowała straty materialne szacowane na 12 mld zł oraz pociągnęła za sobą 55 ofiar śmiertelnych, natomiast powódź z roku 2010 spowodowała straty rzędu 14 mld zł), zakres projektowanego systemu będzie obejmował w pierwszej kolejności zagrożenia związane z nadzwyczajnymi zjawiskami atmosferycznymi, hydrologicznymi i technologicznymi.

Dodatkowym motywatorem zintensyfikowania działań zwiększających bezpieczeństwo kraju w kontekście zjawiska powodziowego, stała się Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dn. 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, potocznie zwana Dyrektywą Powodziową, która weszła w życie 26 listopada 2007 r. Nakłada ona na Państwa Członkowskie obowiązek przygotowania dokumentów planistycznych w zakresie zarządzania ryzykiem powodziowym oraz zapewnienia społeczeństwu dostępu do ich wyników.

Projektowany od pewnego czasu zakres projektu ISOK, po powodzi 2010 r. został przebudowany poprzez połączenie z dwoma innymi planowanymi do realizacji projektami. Nowy ISOK został ukierunkowany głównie na zagrożenia powodziowe, jako najdotkliwsze i najczęściej nawiedzające nasz kraj.

Do kogo kierujemy projekt, czyli odbiorcy produktów ISOK

Projekt kierowany jest przede wszystkim do społeczeństwa, gdyż dzięki projektowi każda osoba dysponująca komputerem z dostępem do Internetu, będzie mogła sprawdzić, czy zamieszkuje obszar zagrożony powodzią, a jeśli tak, to o jak dużym stopniu zagrożenia.

Odbiorcami rezultatów projektu będą także instytucje odpowiedzialne za planowanie przestrzenne oraz planowanie ochrony przed powodzią. Przede wszystkim będą to regionalne zarządy gospodarki wodnej, odpowiedzialne za ochronę obszarów zagrożonych powodzią przed zagospodarowaniem ich w sposób utrudniający ochronę. Za planowanie przestrzenne odpowiadają natomiast włodarze gmin i marszałkowie województw. To ich obowiązkiem będzie uwzględnienie wyników projektu (Mapy Zagrożenia Powodziowego i Mapy Ryzyka Powodziowego) w planach zagospodarowania przestrzennego gmin i województw.

Odbiorcami produktów ISOK będą także instytucje odpowiedzialne na mocy ustawy o zarządzaniu kryzysowym, za zapobieganie sytuacjom kryzysowym, przygotowanie do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań oraz reagowanie w przypadku ich wystąpienia. W szczególności dotyczy to wojewódzkich centrów zarządzania kryzysowego oraz innych jednostek administracji rządowej i samorządowej, na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym, zajmujących się kwestiami ochrony przed powodzią i innymi zagrożeniami oraz reagowaniem kryzysowym. Rozwiązania informatyczne znacznie poprawią możliwości zarządzania powodziowego i kryzysowego.

Dostęp do kompletnej i wiarygodnej informacji o możliwych zagrożeniach naturalnych i technologicznych jest także bardzo istotny dla przedsiębiorstw planujących realizację przedsięwzięć inwestycyjnych.

Korzyści związane z realizacją projektu

Do najważniejszych korzyści społecznych, które zostaną osiągnięte dzięki systemowi ISOK, należą:

  • ograniczenie strat spowodowanych występowaniem zagrożeń powodziowych, poprzez pokazanie społeczeństwu obszarów zagrożonych,
  • umożliwienie właściwego planowania przestrzennego szczególnie w kontekście zagrożeń powodziowych występujących w dolinach rzek, także tych, które powstaną w wyniku awarii urządzeń wodnych, szczególnie obwałowań rzek
  • umożliwienie świadomego podejmowania decyzji inwestycyjnych odnośnie ich lokalizacji w obszarach narażonych na niebezpieczeństwo powodzi,
  • zwiększenie poczucia bezpieczeństwa społeczeństwa,
  • ograniczenie ofiar w ludności w związku z występowaniem żywiołów, w szczególności powodzi,
  • usprawnienie funkcjonowania systemów zarządzania kryzysowego na wszystkich szczeblach.

Korzyści te zostaną osiągnięte dzięki:

  • budowie systemu informatycznego ISOK, za pomocą którego udostępniane będą inne produkty wytworzone w projekcie, takie jak mapy zagrożenia powodziowego, mapy ryzyka powodziowego, mapy zagrożeń meteorologicznych (jak np. burz, intensywnych opadów i innych) i mapy innych zagrożeń (np. mapy zagrożonych ujęć wody, ryzyka awarii przemysłowych itp.), mapa hydrograficzna Polski (MPHP),
  • pozyskaniu numerycznego modelu rzeźby terenu i numerycznego modelu pokrycia terenu oraz ortofotomapy cyfrowej, pozyskaniu cyfrowej mapy topograficznej zwanej fachowo bazą danych obiektów topograficznych (BDOT),
  • wykonaniu nowych obliczeń hydrologicznych dla wszystkich rzek objętych projektem, wg jednolitej metodyki i dla jednolitego okresu historycznego,
  • wykonaniu modelowania matematyczno-hydraulicznego transformacji wezbrań powodziowych oraz awarii obwałowań, dla wszystkich rzek objętych projektem,
  • wytworzeniu wstępnej oceny ryzyka powodziowego oraz wykonaniu map zagrożenia i map ryzyka powodziowego, a także map zagrożeń meteorologicznych i map innych zagrożeń,
  • inwentaryzacji dostępnych zasobów informatycznych i zasobów łączności pomiędzy instytucjami współpracującymi w zakresie zarządzania kryzysowego.

Projekt ISOK pozwoli także wywiązać się naszemu krajowi z obowiązków nałożonych Dyrektywą Powodziową.

Realizacja systemu ISOK umieści Polskę w szeregu krajów, które w nowoczesny sposób zarządzają bezpieczeństwem własnego społeczeństwa i gospodarki oraz skutecznie minimalizują ryzyka i straty spowodowane wystąpieniem katastroficznych zjawisk naturalnych.

Cele podstawowe projektu

Podstawowym celem projektu jest utworzenie nowego elementu w znacznym stopniu poprawiającego osłonę społeczeństwa, gospodarki i środowiska przed skutkami powodzi oraz innymi nadzwyczajnymi zagrożeniami.

Cel ten zamierzamy osiągnąć opracowując mapy zagrożenia powodziowego, mapy ryzyka powodziowego, mapy zagrożeń meteorologicznych, mapy innych zagrożeń oraz mapę podziału hydrograficznego Polski, i udostępniając te produkty społeczeństwu poprzez specjalny, nowoczesny system informatyczny ISOK. Produkty te będą wspomagać zarządzanie kryzysowe w przypadku wystąpienia powodzi oraz w każdym innym przypadku zagrożenia, w zakresie, na jaki pozwoli zasób systemu. System informatyczny ISOK będzie systemem otwartym, możliwym do rozbudowywania o nowe funkcje lub zakresy danych, w zależności od sformułowanych w przyszłości nowych potrzeb.

Mapy zagrożenia powodziowego przedstawiać będą przede wszystkim obszar, który zostanie zalany, jeśli rzeką będzie przemieszczało się wezbranie powodziowe. Tak będzie dla terenów, gdzie nie ma obwałowań. Tam gdzie one zostały zbudowane, wezbranie pomieścić się powinno pomiędzy wałami przeciwpowodziowymi. Ale wiemy, że wały mogą zostać przerwane, trzeba więc mieć wiedzę, jaki obszar zostanie zalany, jeśli wały ulegną awarii. Taką informację chcemy też pokazać na mapach zagrożenia powodziowego. Aby było to możliwe, musimy zastosować model matematyczno- hydrauliczny, który taki scenariusz potrafi wyliczyć. Do obliczeń, model potrzebuje danych geodezyjnych – numeryczny model terenu, numeryczny model pokrycia terenu, ortofotomapę, dane topograficzne (baza danych obiektów topograficznych), przekroje „mokre” koryta rzeki – w ISOK pozyskujemy takie dane. Model potrzebuje także dane hydrologiczne o wielkości przepływu prawdopodobnego o p=1% (raz na sto lat). W ISOK obliczymy te wielkości dla wszystkich mapowanych rzek.